Các ngôi sao Ajax cười ngất khi thấy Barend thất thểu dắt chiếc Solex vào sân. Suurbier hỏi: "Anh có đủ tiền đổ xăng về nhà không?". Neeskens: "Động cơ bé quá. Anh nên mua xe phân khối lớn hơn".

Những câu "khinh người" của nhóm ngôi sao Ajax đại khái như vậy. Con gái Barend lúc ấy đang chơi với một cô bé đồng trang lứa trong sân. Một phụ nữ tóc vàng xinh đẹp bỗng chỉ vào đứa bé rồi hỏi Barend: "Đấy là con gái của ông?". Barend gật đầu.

Người phụ nữ ấy là mẹ đứa bé còn lại. Chị ta sẵn sàng trông hộ con bé để Barend phỏng vấn các ngôi sao Ajax. Barend rất cảm kích thiếu phụ xinh đẹp nhưng hoà đồng ấy. Mãi về sau ông mới biết đấy là Danny Cruyff - vợ Johan Cruyff.

Về mặt chuyên môn, dĩ nhiên Cruyff vô cùng xuất sắc trong những năm 70 của thế kỷ trước. Thế nhưng trong đời thường, người ta chỉ thật sự yêu mến Cruyff sau khi ông giải nghệ, hoặc nói đúng hơn là lúc ông đang gặp khó khăn.

Chuyện Israel hân hoan đón nhận sự kiện Cruyff phẫu thuật tim thành công giữa cuộc chiếnh tranh vùng Vịnh là một ví dụ.

Đấy từng là đề tài xã hội thú vị, lôi cuốn các trường đại học nổi tiếng ở châu Âu tham gia nghiên cứu. Các giáo sư về tâm lý xã hội nhận ra rằng thời điểm người Bỉ biết đến tay đua huyền thoại Eddy Merckx nhiều nhất chính là vào năm đầu tiên ông mất ngôi vô địch Tour de France.

Với Cruyff, thời điểm khó khăn nhất là đầu năm 1998, khi ông từ chức HLV trưởng Ajax. Và đấy mới là lúc cả người Hà Lan lẫn giới hâm mộ bóng đã trên khắp thế giới thật sự nhận ra rằng Cruyff đáng mến như thế nào.

Cruyff đi vào huyền thoại và trở thành một trong vài ngôi sao sáng nhất của lịch sử bóng đá thế giới không chỉ vì ông xuất sắc theo nghĩa... chung chung.

Phải thừa nhận rằng bóng đá là môn thể thao đồng đội và ít ai có thể thành công chỉ bằng tài nghệ cá nhân mà không cần đến sự hỗ trợ của một tập thể xung quanh mình. Thế nhưng các ngôi sao ở đẳng cấp hàng đầu thế giới như Cruyff vẫn thường có "tuyệt chiêu" riêng để phân biệt mình với hàng trăm cầu thủ xuất sắc khác.

Pele là cầu thủ duy nhất trên đời từng 3 lần vô địch World Cup. Franz Beckenbauer là "sư tổ" của mọi cầu thủ từng giữ vai trò libero. Diego Maradona có bàn thắng đẹp nhất trong lịch sử World Cup. Phần mình, Cruyff sáng taọ ra kiểu lừa bóng bằng cách xoay người vô cùng đặc biệt.

Động tác lừa bóng của Cruyff, sau này nổi tiếng thế giới với tên gọi "Cruyff turn", không đẹp mắt như kiểu múa chân lừa bóng của các ngôi sao Brazil, cũng không có vẻ đẹp nghệ thuật như kiểu lừa bóng của Zinedine Zidane, nhưng lại vượt trội ở khía cạnh sáng tạo và đấy mới là vẻ đẹp đích thực của bóng đá Hà Lan.

Cruyff lừa bóng bằng động tác mà không ai có thể nghĩ ông sẽ làm như vậy. Đấy chắc chắn là sự thật, bởi bản thân Cruyff cũng không tính trước việc ông sẽ qua mặt đối thủ bằng cách ấy.

Trên đà dẫn bóng, Cruyff dự kiến sẽ sút hoặc tạt căng cho đồng đội. Qua động tác và tư thế của Cruyff, đối phương (và mọi khán giả) cũng đều thấy rõ ông sẽ làm như vậy.

Vậy mà thật bất ngờ Cruyff dùng má trong chân phải dừng và kéo bóng vòng qua phía sau chân trụ, đồng thời xoay vai và hông. Thế là quả bóng vẫn nằm trong chân Cruyff, nhưng hướng tấn công đã thay đổi hẳn và hậu vệ đối phương... trôi tuốt luốt.

Bản thân Cruyff không hề tính sẵn động tác lừa bóng như vậy. Ông chỉ suy nghĩ thật nhanh giải pháp để loại bỏ hậu vệ đối phương, nhanh đến nỗi động tác phát ra cùng lúc với suy nghĩ. Tất nhiên, sau đó Cruyff ngày càng thuần thục hơn trong kiểu lừa bóng này. Vấn đề đáng bàn ở đây là hiệu quả của cú lừa "Cruyff turn".

Giá trị thực tiễn của nó rất cao, dù giá trị nghệ thuật chỉ ở mức độ bình thường. Đây chính là chi tiết cốt lõi nói lên toàn bộ quan điểm bóng đá của Cruyff, một người thuộc trường phái "nghệ thuật vị nhân sinh".

Dù có khả năng lừa bóng như thêu hoa dệt gấm, có thể làm cho đối phương hoa cả mắt, nhưng mục đích cuối cùng chỉ là dẫn bóng ra... cột cờ góc như Denilson hoặc nhiều ngôi sao khác của bóng đá Brazil thì Cruyff quyết không thèm làm.

Cruyff sáng tác cú "Cruyff turn" chẳng qua vì trong tình huống ấy, ông thấy rõ không thể sút hoặc chuyền cho đồng đội. Mục đích của cú "Cruyff turn" là để Cruyff thoát khỏi hậu vệ đối phương mà bóng vẫn ở trong chân mình, chứ không phải để người xem đánh giá động tác ấy đẹp hay không đẹp.

Cruyff thú nhận trong một cuộc phỏng vấn: ông không bao giờ tập lừa bóng, vì động tác lừa bóng khi nào cũng phức tạp hơn những động tác khác trong bóng đá. Ông chỉ tập luyện để cho lối chơi của mình ngày càng trở nên đơn giản và hiệu quả. Thường Cruyff chỉ tập chuyền và sút sao cho ngày càng chính xác.

Bạn đừng nghĩ Cruyff là hiện thân của thứ bóng đá phản nghệ thuật. Trái lại là đằng khác. Với Cruyff, nếu chỉ chiến thắng như Chelsea cuả Jose Mourinho thì quá xoàng. Phải thắng đẹp mới hay. Dưới thời Cruyff huấn luyện, Barcelona lần đầu tiên đoạt cúp C1 châu Âu.

Tuy nhiên, điều đáng nói hơn là đội Barcelona năm 1992 được cả châu Âu ngưỡng mộ vì vẻ đẹp trong lối chơi hơn là vì thành tích đoạt chiếc cúp danh giá nhất châu Âu. Người ta gọi tập hợp gồm những Michael Laudrup, Hristo Stôichkov, Ronald Koeman, Pep Guardiola... do Cruyff huấn luyện là "Dream Team".

Rõ ràng Cruyff tôn sùng bóng đá đẹp. Ông không thích lừa bóng chẳng qua vì ông không thấy như thế là đẹp. Trong quan điểm của Cruyff, thứ bóng đá tuyệt vời nhất chính là thứ bóng đá đơn giản nhất. Bạn phải lừa bóng qua 3 hậu vệ làm gì, nếu như một đường chuyền đơn giản cũng đủ đưa bóng qua 3 hậu vệ ấy đến chân đồng đội của mình?

Bạn cần gì phải phối hợp bật tường trong khu 16m50, nếu một đường chuyền đơn giản cũng đủ đưa được bóng đến chân đồng đội trong khu vực ấy? Bạn cần gì phải chuyền chính xác ở cự ly 40m nếu đường chuyền 20m đã đủ tạo cơ hội cho đồng đội?

Suy nghĩ của Cruyff là như vậy và như chúng tôi đã nêu ở những kỳ trước, sở dĩ Cruyff dễ dàng trở thành thủ lĩnh của đội tuyển Hà Lan trong lối chơi tổng lực là vì ông đại diện cho suy nghĩ của cả dân tộc Hà Lan, qua hàng trăm năm. Dòng máu Cruyff, qua bao thế hệ, đã có sẵn khả năng phân tích khoảng trống và sử dụng khoảng trống một cách... nghệ thuật, đã đậm chất sáng tạo và luôn hướng đến mục tiêu phục vụ đất nước, con người Hà Lan. Cruyff luôn sẵn sàng nói cả ngày về hiệu quả và vẻ đẹp của một đường chuyền đơn giản, cũng như ông luôn say sưa bàn về các khoảng trống. Cũng đừng xem thường Cruyff, khi ông thích một đường chuyền đơn giản hơn cú lừa lắt léo hoặc pha phối hợp bật tường nhuần nhuyễn. Cruyff vẫn hay lặp đi lặp lại: "Đường chuyền đơn giản nhất không chỉ là pha bóng đẹp nhất mà còn là pha bóng khó thực hiện nhất trong bóng đá".

Đấy là cả một triết lý và vì triết lý này, bạn sẽ trở thành trò cười khi gọi Hà Lan là "Brazil châu Âu". Đúng là bóng đá Hà Lan cũng đẹp và người Hà Lan cũng muốn thấy đội bóng con cưng đá đẹp hơn là chiến thắng. Tuy nhiên, quan điểm về vẻ đẹp trong bóng đá giữa Cruyff và những Pele, Zico, Ronaldinho rõ ràng quá khác nhau. Nền tảng cho vẻ đẹp của bóng đá Hà Lan chính là những đường chuyền đơn giản.

Từ thời Cruyff, Neeskens ngày trước đến Van Basten, Gullit, Rijkaard sau đó hoặc Bergkamp, Van Nistelrooy gần đây, mọi ngôi sao Hà Lan đều thuộc nằm lòng nguyên tắc chung: không được chuyền bóng với độ sai lệch quá 3m. Quá đơn giản, nhưng đơn giản không có nghĩa là dễ dàng. Càng đơn giản, càng đẹp thì lại càng khó!